Fałszywe zeznania – Co grozi za ich składanie w Polsce?
Przestępstwo polegające na składaniu fałszywych zeznań (dalej: przestępstwo fałszywych zeznań) jest jednym z najbardziej fundamentalnych naruszeń zasady prawdomówności w postępowaniu karnym oraz cywilnym. Jego istotą jest świadome przekazanie nieprawdziwych informacji organom procesowym, co prowadzi do deformacji ustaleń faktycznych i może skutkować wydaniem niesłusznego rozstrzygnięcia. Podstawowym unormowaniem kwestii składania fałszywych zeznań jest art. 233 Kodeksu karnego (dalej: k.k.), gdzie w § 1 wskazano, że „kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, mówi nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.” Podobnie w art. 233 § 1a k.k. penalizuje się także przypadki, w których sprawca działa w zamiarze, aby określone zdarzenie wywołało poważne następstwa prawne.
Co istotne, obowiązek mówienia prawdy wynika również z norm procesowych, w szczególności z art. 74 § 1 Kodeksu postępowania karnego (k.p.k.), który wskazuje na obowiązek wskazania przez świadka wszelkich okoliczności istotnych dla sprawy, przy czym świadek został przy tym pouczony o odpowiedzialności za fałszywe zeznania.
Znamiona przestępstwa fałszywych zeznań
Do znamion tego czynu zabronionego należy złożenie fałszywego oświadczenia w formie zeznania, które może przybrać postać słownego potwierdzenia nieprawdziwych faktów lub zatajenia prawdy (kodeks karny), rozumianego jako celowe pominięcie istotnych dla sprawy informacji. Kluczowe jest również to, że fałszywość zeznań musi wystąpić w kontekście formalnego przesłuchania, gdzie osoba jest uprzedzona o odpowiedzialności karnej i obowiązku mówienia prawdy. Nie tylko aktywne kłamstwo stanowi problem – również zatajenie prawdy (kodeks cywilny) w pewnych okolicznościach może prowadzić do wprowadzenia sądu w błąd, choć bezpośrednia odpowiedzialność karna wynika z przepisów k.k.
Odpowiedzialność karna za składanie fałszywych zeznań
Zgodnie z art. 233 k.k., odpowiedzialność karna za składanie fałszywych zeznań jest surowa, a maksymalna kara może wynieść nawet trzy lata pozbawienia wolności. Co więcej, ustawodawca przewiduje szereg wariantów kwalifikowanych tego przestępstwa, uzależnionych od skutków czynu i kontekstu jego popełnienia. Na przykład, jeżeli fałszywe zeznanie jest złożone pod przysięgą, mówimy o czynie określanym mianem krzywoprzysięstwa (art. 233 § 2 k.k.), za co grozi wyższa kara. Jest to również ważne w kontekście pytań o to, ile lat grozi za składanie fałszywych zeznań, ponieważ kwalifikowana forma przestępstwa może być zagrożona karą pozbawienia wolności do lat 5, a okoliczności takie jak działanie w celu bezprawnego uzyskania korzyści majątkowej lub osobistej mogą dodatkowo obciążać sprawcę. Warto dodać, że kara w zawieszeniu za składanie fałszywych zeznań jest możliwa, ale zależy od oceny sądu i całokształtu okoliczności sprawy.
Kontekst składania fałszywych zeznań
Do złożenia fałszywych zeznań może dojść w wielu sytuacjach procesowych.
Najczęściej są to:
- Złożenie fałszywych zeznań w sądzie – przykładowo w trakcie postępowania karnego lub cywilnego, gdy świadek zostaje pouczony o odpowiedzialności karnej.
- Składanie fałszywych zeznań w prokuraturze – również w toku postępowania przygotowawczego, w obecności prokuratora i na podstawie pouczenia o odpowiedzialności.
- Składanie fałszywych zeznań w urzędzie skarbowym – chociaż urząd skarbowy co do zasady nie prowadzi spraw karnych, to w pewnych sytuacjach (postępowania karnoskarbowe) może dojść do złożenia fałszywych wyjaśnień pod rygorem odpowiedzialności.
- Składanie fałszywych zeznań na policji – częste wstępne przesłuchania przed funkcjonariuszami Policji, jeśli połączone z pouczeniem o odpowiedzialności karnej, również mogą prowadzić do popełnienia czynu. Nie zawsze jednak składanie fałszywych zeznań niekaralne na Policji jest możliwe – gdy brak było właściwego pouczenia, trudno mówić o pełnym znamieniu przestępstwa.
- Składanie fałszywych zeznań w urzędzie (np. skarbowym) ścigane z urzędu – istotne jest to, że składanie fałszywych zeznań jest przestępstwem ściganym z urzędu, a więc organy procesowe mają obowiązek podjąć działanie niezależnie od woli pokrzywdzonego.
Nakłanianie do składania fałszywych zeznań
Równie poważne jest nakłanianie do składania fałszywych zeznań (kodeks karny), które może być kwalifikowane jako podżeganie (art. 18 § 2 k.k.) lub pomocnictwo (art. 18 § 3 k.k.), w zależności od formy udziału w przestępstwie. Sprawca podżegający innego do kłamstwa ponosi odpowiedzialność jak za sprawstwo, co podkreśla wagę norm chroniących rzetelność postępowania.
Udowodnienie składania fałszywych zeznań
Częstym pytaniem stron procesowych jest: jak udowodnić składanie fałszywych zeznań? Dowodzenie tego przestępstwa wymaga skrupulatnej analizy materiału dowodowego, przede wszystkim konfrontacji treści zeznań z obiektywnymi okolicznościami sprawy. Orzecznictwo wskazuje, że dla stwierdzenia, iż doszło do zeznania nieprawdy pod przysięgą, niezbędne jest przeprowadzenie dowodów pozytywnych (np. dokumentów, zeznań innych świadków, opinii biegłych). Ważną rolę pełni tu linia orzecznicza Sądu Najwyższego, np. wyrok SN z dnia 2 października 2014 r., IV KK 82/14, w którym podkreślono, że „ustalenie świadomego i dobrowolnego wprowadzenia organu procesowego w błąd co do faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia wymaga kompleksowego zbadania intencji świadka i możliwości weryfikacyjnych jego depozycji.”
Odmowa składania zeznań – konsekwencje
Istotnym zagadnieniem jest również odmowa składania zeznań konsekwencje. Odmowa może być uzasadniona np. powołaniem się na art. 183 k.p.k., który przewiduje możliwość uchylenia się od zeznawania przez osobę najbliższą dla oskarżonego. Jednak bezpodstawna odmowa lub odmowa połączona z fałszywymi oświadczeniami może narazić świadka na odpowiedzialność. Pytania takie jak czy można zmienić zeznania złożone na policji lub dokonać sprostowania zeznań świadka są istotne – polskie prawo dopuszcza zmianę depozycji, jednak próba fałszywej korekty w celu uniknięcia odpowiedzialności również może narazić składającego na surowszą sankcję. W przypadku zmiany stanowiska warto rozważyć sprostowanie zeznań na policji, zanim zostaną uznane za ostateczny dowód w sprawie.
Zawiadomienie i wniosek o ukaranie
W sytuacji, gdy stwierdzone zostanie popełnienie czynu z art. 233 k.k., możliwe jest zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa składanie fałszywych zeznań skierowane do prokuratury. Uprawnione organy procesowe mogą także sporządzić wniosek o ukaranie za składanie fałszywych zeznań, inicjując tym samym postępowanie karne. Często organy ścigania są zobowiązane do działania z urzędu, co oznacza, że składanie fałszywych zeznań ścigane z urzędu powoduje, iż brak wniosku ze strony prywatnej nie wstrzymuje ścigania.
Sprostowanie i zmiana zeznań
Zmiana zeznań świadka jest dopuszczalna, o ile podyktowana jest nowymi okolicznościami bądź chęcią doprecyzowania depozycji. Jednak jak udowodnić krzywoprzysięstwo, gdy świadek zmienia wersję? Sąd dokładnie analizuje timing, motywacje oraz ewentualne nowe dowody. Sprostowanie zeznań świadka lub ich skorygowanie staje się istotne szczególnie wtedy, gdy pierwotne oświadczenia były nieścisłe. Im szybciej świadek zdecyduje się na korektę, tym mniejsze ryzyko sankcji karnej.
Sankcje i ich wymiar
Krzywoprzysięstwo kara zależy od stopnia szkodliwości społecznej czynu. Najczęściej jest to kara pozbawienia wolności – lecz może zostać orzeczona również grzywna za składanie fałszywych zeznań, a w niektórych przypadkach (zwłaszcza mniejszej wagi lub w odniesieniu do czynów popełnionych przed rokiem 2019) stosowane są łagodniejsze środki, w tym kara ograniczenia wolności lub warunkowe zawieszenie wykonania kary. Stąd pytania: co grozi za krzywoprzysięstwo lub kara za składanie fałszywych zeznań 2019 należy rozstrzygać na gruncie aktualnie obowiązującego prawa oraz uwzględniając indywidualne okoliczności sprawy.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego i Doktryna
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie zwracano uwagę na konieczność skrupulatnego badania intencji świadka. Przykładowo, przytoczony już wyrok SN z dnia 2 października 2014 r., IV KK 82/14, podkreśla znaczenie rzetelności i dokładności ustaleń dowodowych. Z kolei w doktrynie prawniczej wskazuje się, że sama świadomość pouczenia o treści art. 233 k.k. wyklucza pomyłkę co do odpowiedzialności za zeznanie nieprawdy pod przysięgą. Komentatorzy Kodeksu karnego wskazują także, że w przypadku wątpliwości co do zamiaru sprawcy, należy sięgać po metody interpretacji subiektywnej, a gdy brak pewności – rozstrzygać je na korzyść oskarżonego.
Ponadto, analiza orzecznictwa potwierdza, iż zawiadomienie o składaniu fałszywych zeznań musi być poparte konkretnym materiałem dowodowym wskazującym, że do pomówienia lub zatajenia prawdy rzeczywiście doszło.
Podsumowanie
Składanie fałszywych zeznań w jakiejkolwiek formie, czy to w sądzie, prokuraturze, na policji, czy w urzędzie skarbowym, niesie za sobą poważne konsekwencje prawne. Polskie prawo i orzecznictwo jednoznacznie podkreślają ścisły związek pomiędzy rzetelnością zeznań a wydawaniem sprawiedliwych wyroków. Wyroki za składanie fałszywych zeznań mogą sięgać kilku lat pozbawienia wolności, zaś zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa składanie fałszywych zeznań może wyjść z inicjatywy organów ścigania lub strony postępowania. Odpowiedzialność karna za fałszywe zeznania jest nieuchronna, jeśli udowodni się, że oskarżony świadomie i z pełną premedytacją dopuścił się zatajenia prawdy (kk) lub zeznania nieprawdy. W tym sensie, fundamentalne znaczenie ma dbałość o prawdomówność w toku postępowania oraz świadomość, iż próby manipulanckiego wpływania na ustalenia faktyczne są surowo karane i trwale podważają zaufanie do wymiaru sprawiedliwości.
Sprawdź też:
Lub:
