Ochrona wizerunku  – fundament poszanowania prywatności oraz godności człowieka

Ochrona wizerunku jest nieodłączną częścią szacunku dla indywidualności każdej osoby. Choć najczęściej kojarzy się ona z zakazem publikowania czyichś zdjęć bez zgody, to w rzeczywistości dotyczy całej postaci człowieka – i stanowi ważny filar bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej oraz w internecie. Przeczytaj, co to dokładnie znaczy!

CZEGO DOWIESZ SIĘ Z TEGO ARTYKUŁU?
Dbanie o swoje prawa to wyraz dojrzałości i świadomości we współczesnym pełnym chaosu świecie. W niniejszym tekście wskazujemy, co stanowi sedno ochrony wizerunku oraz dlaczego czasem niezbędne jest uzyskanie na niego zgody. Ponadto dowiesz się o:

• Najważniejszych zasadach, o których warto pamiętać w kontekście publikowania czyichś zdjęć.
• Dlaczego wizerunek osoby publicznej bywa traktowany nieco inaczej od wizerunku osób prywatnych.
• Jak art. 81 ustawy o prawie autorskim porządkuje kwestie związane z rozpowszechnianiem wizerunku oraz zdjęć w mediach?

Na czym polega ochrona wizerunku i dlaczego jest tak istotna?

Zagadnienie ochrony wizerunku, wbrew pozorom, nie dotyczy wyłącznie celebrytów, polityków czy osób z pierwszych stron gazet. To prawo przysługuje każdemu z nas, a jego naruszenie może mieć poważne konsekwencje – nie tylko finansowe, lecz także osobiste, zawodowe czy wizerunkowe w sieci. Aby dobrze zrozumieć, na czym polega ochrona wizerunku, warto pamiętać, że jest ono ściśle powiązane z godnością człowieka i jego autonomią.

Wizerunek nie ogranicza się wyłącznie do twarzy. W prawie przyjmuje się, że definicja wizerunku obejmuje całą postać człowieka, łącznie z charakterystycznymi cechami jego sylwetki, gestykulacji czy sposobu poruszania się. Nawet niepozorny element ubioru czy charakterystyczny tatuaż potrafi zidentyfikować daną osobę – wówczas mamy do czynienia ze swego rodzaju rozpoznawalnością, a to automatycznie rodzi konieczność stosowania odpowiednich przepisów.

Współcześnie szczególnej uwagi wymaga ochrona wizerunku w internecie. Sieci społecznościowe, blogi, portale z wiadomościami – wszędzie tam zdjęcia i filmy potrafią błyskawicznie się rozchodzić, prowadząc do niekontrolowanego udostępniania portretu osób, które wcale nie wyraziły zgody na takie działanie. A zatem przy publikacji w mediach cyfrowych nie wolno zapominać o tym, że prawo do wizerunku działa zarówno w świecie offline, jak i online.

Prawo do wizerunku w świetle art. 81 ustawy o prawie autorskim

Kwestia, czy udostępnianie wizerunku innej osoby wymaga jej zgody, znajduje wyraźne odzwierciedlenie w art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z tym przepisem, co do zasady, rozpowszechnianie wizerunku oraz zdjęć wymaga zgody osoby na nich przedstawionej. Bez względu na to, czy publikujemy fotografię w prasie lokalnej, na blogu, w mediach społecznościowych, czy na specjalistycznym portalu – najpierw należy uzyskać wyraźną aprobatę od tej osoby.

Art. 81 ust. 1 – zgoda jako najważniejsza zasada!

W ust. 1 przepisu wskazano, że z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych przez państwowe regulacje, rozpowszechnianie cudzego portretu wymaga zezwolenia. Prawo do wizerunku jest tutaj traktowane bardzo szeroko: obejmuje zarówno komercyjne wykorzystanie wizerunku (np. kampanie reklamowe, bilbordy, materiały promocyjne), jak i niekomercyjne (np. publikacje w mediach społecznościowych, artykułach blogowych czy na stronach internetowych).

Warto pamiętać, że udostępnienie wizerunku w sposób elektroniczny, poprzez zamieszczenie go na portalu czy w chmurze do wglądu innych użytkowników, również wymaga zezwolenia. Tak samo w przypadku udostępniania nagrań wideo, nagrań głosowych czy innych form przekazu, w których można zidentyfikować konkretną osobę.

Art. 81 ust. 2 – wyjątki, które warto znać! Kiedy zgoda nie jest potrzebna?

Od zasady konieczności uzyskania zgody istnieje kilka wyjątków. Przepis art. 81 ust. 2 ustawy o prawie autorskim wskazuje, że zgoda na wykorzystywanie wizerunku nie zawsze jest niezbędna. Najważniejsze z nich to:

1. Wizerunek osoby publicznej – jeśli jej wizerunek utrwalono w związku z pełnieniem funkcji publicznych, społecznych lub zawodowych. Klasyczny przykład to zdjęcia polityka, który podczas oficjalnego wystąpienia został sfotografowany przez media.
2. Szczegół większej całości – publikacja wizerunku nie wymaga zgody, jeżeli przedstawia on jedynie element szerszego krajobrazu, sytuacji lub wydarzenia (np. osoba widoczna w tłumie na koncercie, podczas meczu czy ulicznego jarmarku). Ważne jest tutaj, by konkretna postać nie stanowiła głównego tematu zdjęcia lub filmu.
3. Wyjątki inne niż w art. 81 ust. 2 – choć niewymienione wprost, w praktyce pojawiają się okoliczności wnioskowane z orzecznictwa sądowego (np. w kwestiach reportażowych czy sytuacji, gdy dana osoba niejako zgadza się „milcząco” na fotografowanie, ale i tak wymaga to ostrożnej interpretacji).

Owe wyjątki mają jednak charakter wąski. Jeżeli publikuje się czyjeś ujęcie, a osoba ta jest łatwo rozpoznawalna, najlepiej zadbać o wyraźne potwierdzenie zgody – zwłaszcza w formie pisemnej, mailowej czy innej, którą można wykazać w razie sporu.

Rozróżnienie sytuacji prywatnych i publicznych – zakres prawa do wizerunku

W życiu codziennym często spotyka się dylemat, czy wolno opublikować zdjęcie z urodzin znajomego, na którym widać gości, czy można udostępniać wizerunek pracowników na stronie firmy, czy też wrzucać do sieci migawki z konferencji branżowej. Prawo do wizerunku nakłada konieczność rozważenia kontekstu – czy mamy do czynienia z sytuacją prywatną, czy publiczną.

• Spotkania prywatne – nawet jeśli fotografujesz się na domówce w gronie przyjaciół, i chcesz potem zdjęcie opublikować na profilu w mediach społecznościowych, warto zapytać obecnych, czy nie mają nic przeciwko temu. Czasami w grę wchodzi ich prywatność, wizerunek może zdradzać szczegóły życia osobistego, co w dzisiejszych czasach bywa kłopotliwe (np. niektórzy nie chcą, by publicznie wiadomo było o ich miejscu pobytu w danym momencie).
• Wydarzenia publiczne – jeżeli dana osoba jest wyłącznie elementem tła, a główny nacisk położono na wydarzenie (np. konferencję, pokaz, uroczystość), to fotograf jest zwolniony z obowiązku uzyskania zgody. Warunkiem jest jednak, że nie akcentuje się konkretnie czyjegoś wizerunku w sposób pozwalający na identyfikację i wyróżnienie tej osoby.

Należy przy tym wyraźnie odróżnić przypadki, gdy fotografujemy kogoś z bliska, koncentrując się wyłącznie na jego wizerunku, od sytuacji, w której ta osoba jest ledwo zauważalna w tle. W tym pierwszym przypadku zgoda jest niezbędna. W drugim – niekoniecznie.

Komercyjne a niekomercyjne wykorzystanie wizerunku

Odrębną kwestią jest cel publikacji. Wykorzystywanie wizerunku w celach zarobkowych (np. w reklamie, materiałach marketingowych, promocji produktów) wymaga dodatkowej ostrożności i jednoznacznej zgody. Niezależnie od tego, czy jest to zdjęcie na ulotce reklamowej, banerze internetowym, w spocie telewizyjnym czy w jakiejkolwiek innej formie – komercyjne użycie cudzego wizerunku bez pozwolenia może pociągnąć za sobą roszczenia finansowe i prowadzić do niemałych kosztów sądowych.

Z kolei przy zastosowaniu niekomercyjnym (np. blog osobisty, prywatny profil w social media) również należy pamiętać o konieczności uzyskania zgody, jeśli dana osoba jest rozpoznawalna i staje się głównym tematem publikacji. Odstępstwa – jak wspomniane wcześniej wyjątki – nie ulegają zmianie.

Podsumowując, niezależnie od tego, czy jesteś przedsiębiorcą korzystającym ze zdjęć w celach reklamowych, czy osobą prywatną publikującą fotografie rodzinne, zawsze warto pamiętać o poszanowaniu prawa do wizerunku.

Konsekwencje prawne naruszenia prawa do wizerunku

W przypadku nieuprawnionego rozpowszechniania czyjegoś zdjęcia, filmiku lub innej formy przedstawienia czyjejś postaci, konsekwencje mogą być dotkliwe. Naruszenie prawa do wizerunku stanowi złamanie dóbr osobistych, dlatego osoba pokrzywdzona ma do dyspozycji kilka środków prawnych:

1. Żądanie zaniechania naruszeń – może domagać się usunięcia danego materiału z portali, gazet, banerów czy innych miejsc.
2. Żądanie przeprosin – w zależności od skali naruszenia oraz tego, w jakim medium doszło do publikacji, przeprosiny mogą zostać wyegzekwowane w takiej samej formie jak naruszający materiał (np. w tym samym dzienniku, z podobną ekspozycją).
3. Zadośćuczynienie pieniężne – jeśli ktoś odczuł krzywdę, stres, utratę dobrego imienia czy inne dolegliwe skutki w związku z publikacją bezprawnie wykonanego lub opublikowanego zdjęcia.
4. Odszkodowanie – w sytuacji, gdy naruszenie wiąże się ze szkodą majątkową, np. ktoś stracił dochody w wyniku negatywnego wizerunku, który narzuciła mu bezprawna publikacja.

Wysokość roszczeń może sięgnąć znacznych sum, szczególnie wówczas, gdy naruszenie jest poważne albo gdy dotyczy celebrytów czy osób publicznych, które żyją z własnego wizerunku. Niemniej każde naruszenie, nawet wobec osoby prywatnej, podlega ochronie prawnej.

Warto pamiętać też o ewentualnych przepisach RODO (Rozporządzenie o Ochronie Danych Osobowych), zwłaszcza gdy obraz (wizerunek) wchodzi w zakres danych osobowych, a jego nieuprawnione przetwarzanie (w tym publikacja) skutkuje naruszeniem prywatności. Niektóre sytuacje mogą wręcz prowadzić do interwencji organu nadzorczego, czyli Urzędu Ochrony Danych Osobowych, a wtedy oprócz roszczeń cywilnych pojawiają się potencjalne kary administracyjne.

Orzecznictwo i regulacje pokrewne – wizerunek osoby publicznej a internet

W polskiej praktyce prawnej istnieje już szereg wyroków sądowych, które doprecyzowują, jak stosować regulacje odnoszące się do wizerunku. Sądy zwykle wskazują, że prawa do wizerunku należy zawsze interpretować z uwzględnieniem dobra osobistego, jakim jest godność i prywatność jednostki. Szczególnie w epoce internetu rozstrzygnięcia te nabierają znaczenia:

• Wizerunek osoby publicznej: tu pojawiają się liczne rozbieżności – z jednej strony wolność słowa i prasy, z drugiej prawo do prywatności. Orzecznictwo dość mocno podkreśla, że osoba publiczna musi liczyć się z większą ingerencją w swoją prywatność, jednak nie oznacza to przyzwolenia na fotografowanie jej w dowolnych okolicznościach.
• Ochrona wizerunku w internecie: sądy coraz częściej badają sprawy naruszenia wizerunku w social media. O ile media tradycyjne (prasa, telewizja) są objęte ścisłymi regulacjami, o tyle użytkownicy portali społecznościowych często mylnie uznają, że „u siebie” mogą opublikować wszystko. Wystarczy jednak, że wizerunek można łatwo zidentyfikować, a osoba publikująca nie miała zgody, by powstała podstawa do dochodzenia roszczeń.

W tym kontekście nie wolno bagatelizować też praw autorskich do fotografii. Często zapomina się, że sam autor zdjęcia także ma pewne uprawnienia co do rozpowszechniania swojego dzieła. Niemniej pierwszeństwo w kategoriach ochrony dóbr osobistych zawsze będzie mieć prawo do wizerunku osoby przedstawionej na zdjęciu – nikt bowiem nie może handlować czyjąś podobizną bez wyraźnego przyzwolenia zainteresowanej strony.

Jak skutecznie zadbać o własne prawo do wizerunku?

Bywa, że ludzie rezygnują z dochodzenia swoich praw, bo nie chcą wchodzić w spory sądowe, nie mają wystarczającej wiedzy czy czasu. Jednak prawo do wizerunku jest ważne i warto je chronić. Oto kilka praktycznych wskazówek:

• Reaguj szybko – jeśli zauważysz, że ktoś opublikował Twoje zdjęcie bez zgody, zwróć się do niego z prośbą o usunięcie treści. W wielu przypadkach osobista interwencja wystarcza.
• Dowody –  rób zrzuty ekranu, zachowuj linki i daty publikacji, by w razie potrzeby mieć materiał dowodowy.
• Konsultacja prawna – gdy sprawa jest bardziej skomplikowana, np. gdy zdjęcie już rozprzestrzeniło się po portalach, a Ty doznajesz szkód w sferze osobistej, skontaktuj się z prawnikiem, który oceni, jakie kroki można i warto podjąć.
• Ostrożność w sieci – zanim sam opublikujesz czyjś wizerunek, zastanów się, czy masz prawo. Nawet jeśli to znajomy, zapytaj – unikniesz nieporozumień i potencjalnych roszczeń.

 Skontaktuj się z Kancelarią Adwokacką Lech Kasprzyk już dziś!

Jeżeli masz wątpliwości co do tego, czy dane zdjęcie można legalnie opublikować, bądź poszukujesz wsparcia w sytuacji, gdy ktoś naruszył Twoje prawa do wizerunku, doświadczony zespół w Kancelarii Adwokackiej Lech Kasprzyk udzieli Ci profesjonalnej pomocy. Dzięki wieloletniej praktyce w zakresie ochrony dóbr osobistych oraz bieżącemu śledzeniu orzecznictwa, Kancelaria oferuje wszechstronne doradztwo oraz reprezentację w sporach dotyczących udostępniania wizerunku, jego bezprawnego użycia czy publikacji w przestrzeni online. Skontaktuj się, aby uzyskać rzetelną opinię prawną i kompleksową obsługę, zawsze z poszanowaniem etyki zawodowej i w oparciu o aktualne regulacje.