Odrzucenie spadku – jak świadomie zrezygnować z niechcianego dziedziczenia?

Odrzucenie spadku to nie tylko biurokratyczny gest, lecz często jedyna realna droga, by uchronić własny majątek przed lawiną cudzych długów. Procedura jest sformalizowana, ale przy odrobinie wiedzy można przejść ją płynnie – niezależnie od tego, czy dziedziczymy po rodzicach, czy po dalszych krewnych. Poniższy poradnik, bogaty w orzecznictwo i przykłady, pokazuje krok po kroku, jak wygląda zrzeczenie się spadku, ile czasu ma spadkobierca i na kogo przechodzi odrzucony spadek. 

CZEGO DOWIESZ SIĘ Z TEGO ARTYKUŁU?

Decyzja o odstąpieniu od spadku rodzi lawinę pytań – czy nie stracę pamiątek rodzinnych, kto poinformuje wierzycieli, a co z dziećmi? W naszym przewodniku dowiesz się m.in.:

• Jak prawidłowo ustalić termin na zrzeczenie się spadku i dlaczego sześć miesięcy to granica nie-do-przesunięcia.
• Jak zrzec się spadku po zmarłej osobie – zwłaszcza jak zrzec się spadku po matce i po dalszych krewnych.
• Czy odrzucenie spadku po latach jest w ogóle możliwe i co mówi orzecznictwo Sądu Najwyższego.

Odrzucenie spadku – czym jest? Co warto wiedzieć?

Instytucja odrzucenia spadku, uregulowana w art. 1015–1024 k.c., pozwala spadkobiercy złożyć jednostronne oświadczenie, że nie przyjmuje majątku ani długów zmarłego. Od chwili, gdy oświadczenie staje się skuteczne, dana osoba jest traktowana tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku – wierzyciele nie mogą kierować roszczeń do jej majątku osobistego. Motywy bywają różne: niekorzystny bilans masy spadkowej, obawa przed ukrytymi wierzytelnościami, spór rodzinny lub wręcz profilaktyczne uniknięcie przyszłych problemów podatkowych.

Terminy odrzucenia spadku – jaki jest czas na zrzeczenie się spadku?

Kodeks cywilny (art. 1015 § 1) wyznacza sztywną granicę sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o powołaniu. Chodzi tu o rzeczywisty moment uzyskania informacji, a nie o datę śmierci spadkodawcy. Jeżeli np. o testamencie dowiadujemy się rok po pogrzebie, półroczny termin liczony jest właśnie od tej późniejszej daty. Zaniechanie w terminie skutkuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza z mocy prawa – ochrona przed długami istnieje, ale jedynie do wysokości wartości aktywów.

W przypadku małoletnich zegar rusza dopiero wtedy, gdy o powołaniu dowie się ich przedstawiciel ustawowy. Gdy spadkobierca działał pod wpływem błędu (np. ukryto istotny dług) lub groźby, może w terminie roku od wykrycia wystąpić z powództwem o uchylenie się od skutków złożonego albo niezłożonego oświadczenia (art. 1019 k.c.).

Przykład praktyczny:
✔️ 10 lutego 2025 r. sąd otwiera i ogłasza testament, o którym Maria (córka spadkodawcy) dowiaduje się 20 lutego. Termin na oświadczenie upływa 20 sierpnia 2025 r.
❗ Jeżeli testament zawierał ukryty zapis o pożyczce, o której Maria dowiedziała się dopiero 1 października 2025 r., ma czas do 1 października 2026 r. na proces z art. 1019 k.c.

Procedura w praktyce – sprawdź to!

Droga sądowa i notarialna prowadzą do tego samego skutku, ale różnią się tempem oraz kosztami. W sądzie wszystko zaczyna się od wniosku SP/D i opłaty 100 zł, po czym sąd wyznacza posiedzenie. Wystarczy jedno zdanie: „Odrzucam spadek po Janinie K., zmarłej w Warszawie w dniu 5 stycznia 2025 r.”. Po pouczeniu sędzia sporządza protokół, a odpis postanowienia staje się przepustką do banków czy wydziałów ksiąg wieczystych.

U notariusza wszystko trwa zazwyczaj kilkadziesiąt minut. Koszt takiego rozwiązania to ok. 50 zł netto plus VAT oraz koszt wypisów. Preferencja dla notariusza wynika z braku kolejek i możliwości działania przez pełnomocnika, jednak sprawy małoletnich wymagają uprzedniej zgody sądu rodzinnego, ponieważ odrzucenie udziału dziecka przekracza zwykły zarząd (art. 156 k.r.o.).

Jak zrzec się spadku po matce lub ojcu?

Załóżmy, że rodzic pozostawił mieszkanie obciążone hipoteką i spore długi firmowe. Pełnoletnie dziecko ma sześć miesięcy na decyzję. Jeśli odrzuci spadek, cały udział przechodzi na jego dzieci. Jeżeli są one małoletnie, przedstawiciel ustawowy musi najpierw uzyskać w sądzie rodzinnym zezwolenie, a dopiero potem złożyć oświadczenie w ich imieniu u notariusza albo w sądzie cywilnym. Pominięcie tej zgody skutkuje nieważnością czynności dokonanej w imieniu dziecka.

Na kogo przechodzi odrzucony spadek?

Osoba odrzucająca spadek jest traktowana tak, jakby nie dożyła chwili otwarcia spadku, więc jej udział przypada kolejnym ustawowym spadkobiercom – najpierw zstępnym, potem rodzicom, rodzeństwu i ich dzieciom, dalej dziadkom, a w skrajnym razie Skarbowi Państwa lub gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Warto samodzielnie zawiadomić następną kolejność, bo urzędowa korespondencja lubi wracać z adnotacją „nie podjęto”.

Odpowiedzialność za długi a odrzucenie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Odrzucenie spadku definitywnie odcina wierzycieli. Przyjęcie schedy z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza odpowiedzialność do wysokości aktywów. Oznacza to, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wysokości odziedziczonego majątku. W teorii brzmi bezpiecznie, w praktyce wymaga skrupulatnego spisu majątku oraz długów, ponieważ nie można stracić więcej, niż się zyskało. To działanie wymaga to dokładnego ustalenia, co wchodzi w skład spadku – zarówno aktywów, jak i długów. Konieczne jest sporządzenie szczegółowego spisu inwentarza, a każda pomyłka w tym procesie, na przykład nieujawnienie wszystkich zobowiązań zmarłego, może skutkować odpowiedzialnością przekraczającą ustalony limit. Dlatego przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest polecane przede wszystkim osobom, które dobrze znają sytuację majątkową zmarłego lub mogą szybko zlecić profesjonalne sporządzenie inwentarza przez notariusza lub sąd.

Odrzucenie spadku po latach – czy to możliwe?

Co do zasady okno decyzyjne zamyka się po sześciu miesiącach, lecz art. 1019 k.c. przewiduje ratunek, gdy spadkobierca działał pod wpływem błędu lub bezprawnej groźby. W orzeczeniu III CSK 302/19 Sąd Najwyższy przychylił się do spadkobiercy, któremu bank zataił istnienie dużego długu. Z kolei sprawa I CSK 679/20 pokazała, że groźba ujawnienia rodzinnych tajemnic też może otworzyć drogę do uchylenia skutków oświadczenia. Pozew trzeba wnieść w ciągu roku od chwili, gdy błąd lub groźbę ujawniono.

Podatek od spadków a odstąpienie od dziedziczenia

Samo odrzucenie spadku nie generuje zobowiązań podatkowych. Fiskus interesuje się wyłącznie tymi, którzy finalnie dziedziczą. Jeśli syn odrzuca, a udział przechodzi na jego dzieci, to wnuki (grupa I) składają formularz SD-Z2 i korzystają z kwoty wolnej (10 434 zł w 2025 r.). Dopiero ich decyzja o przyjęciu lub odrzuceniu przesądza o obowiązku podatkowym w kolejnej linii.

Gdzie odrzucić spadek mieszkając za granicą?

Polski konsul ma prawo przyjmować oświadczenia o odrzuceniu spadku. Protokół konsularny opatruje się klauzulą Apostille lub legalizuje według miejscowych reguł, a następnie przesyła do sądu w Polsce. Alternatywą jest akt notarialny sporządzony u zagranicznego notariusza i również zaopatrzony w Apostille. Należy pamiętać o koszcie tłumaczenia przysięgłego i sprawdzić, czy lokalne przepisy nie przewidują dodatkowych wymogów.

Najczęstsze pytania i odpowiedzi (FAQ)

1. Odrzucenie spadku w sądzie czy u notariusza – co szybsze?
   Z reguły notariusz, choć droższy, załatwia sprawę tego samego dnia; w sądzie trzeba czekać od dwóch do sześciu tygodni.
2. Oświadczenie o przyjęciu spadku przed sądem – czy można je odwołać?
   Tak, pod warunkiem że nie minął jeszcze termin z art. 1015 k.c.
3. Czy mogę odrzucić tylko część udziału?
   Nie, odrzuca się cały przypadający udział.
4. Czy długi alimentacyjne przechodzą na spadkobierców?
   Tak, lecz wyłącznie do wysokości wartości aktywów, jeżeli spadek przyjęto z dobrodziejstwem inwentarza.
5. Odrzucenie spadku – co mówić w sądzie?
   Wystarczy jedno precyzyjne zdanie; rozbudowane uzasadnienia nie są wymagane i bywają źródłem zbędnych pytań.

Odrzucenie spadku to najpewniejszy sposób ochrony przed cudzymi zobowiązaniami, o ile decyzja zapada w terminie i w odpowiedniej formie. Zwłoka lub błędnie wybrany tryb mogą prowadzić do odpowiedzialności majątkowej, dlatego nie warto czekać na monity wierzycieli. Podstawą jest wczesna analiza majątku zmarłego i zabezpieczenie interesów kolejnych pokoleń spadkobierców.

Profesjonalne wsparcie Kancelarii Adwokackiej Lech Kasprzyk – sprawdź to!

Jeżeli rozważasz odrzucenie spadku lub potrzebujesz pomocy przy przywróceniu terminu, Kancelaria Adwokacka Lech Kasprzyk oferuje kompleksowe wsparcie: analizę ryzyka, przygotowanie wniosków, reprezentację w postępowaniach rodzinnych i cywilnych oraz prowadzenie negocjacji z wierzycielami. Działamy w zgodzie z Kodeksem Etyki Adwokackiej, zapewniając pełną poufność i realistyczną ocenę możliwych scenariuszy.